Inhoud
Depressie
Een depressie is een ziekte waarbij sprake is van samenhang van een aantal kenmerkende verschijnselen die moeilijk stroken met een gezond leven. Zo´n verschijnsel wordt een symptoom genoemd. Somberheid is een symptoom van depressie, weliswaar één van de belangrijkste, maar het is op zichzelf nog geen depressie. Er is nóg een belangrijk symptoom dat kan duiden op het bestaan van een depressie: het verlies van interesse en plezier; niet meer blij kunnen zijn. Dingen waar een depressieve persoon vroeger van kon genieten, interesseren hem niet meer. Juist dat kenmerk, niet meer kunnen lachen en plezier maken, in samenhang met die neerslachtigheid, maken de diagnose depressie zeer waarschijnlijk.
Vaak heeft de omgeving van een depressieve persoon het eerder in de gaten dan hijzelf: ´hij is al een tijdje zichzelf niet meer.´ Vrienden en geliefden herkennen hun vertrouwde kameraad of partner niet meer in de sombere, neerslachtige en negatieve persoon. Dan wordt het tijd om aan de bel te trekken.
Dit artikel is alleen geschreven ter informatie. Wanneer je het gevoel hebt dat je last hebt van een depressie, raadpleeg de huisarts of een andere specialist. Het is altijd goed om hier met iemand over te praten.
Kenmerken van een depressie
Depressie of depressiviteit
Bij een depressie denkt men soms aan: somberheid, melancholie, pessimisme, verdriet. Hoewel deze gemoedstoestanden kunnen optreden bij een depressie, kunnen ze niet afzonderlijk als een depressie worden bestempeld. Natuurlijk, een groot verdriet, zoals het overlijden van een geliefd persoon, kan lange tijd de stemming ernstig beïnvloeden. Het is u misschien wel overkomen. U voelde zich somber en terneergeslagen en geloofde niet dat het leven zonder hem of haar ooit nog glans zou krijgen. Maar u heeft misschien gemerkt dat die somberheid voorbij ging toen u uw verdriet een eigen plaats had kunnen geven in uw leven.
Dat geldt bijvoorbeeld ook voor melancholie. Maar ook melancholieke buien drijven over, ook al kunnen die periodes van somberheid of droefgeestigheid soms hardnekkig zijn. Zolang u daar nog gevoelens bij heeft is er sprake van -populair gezegd- een ´dipje´. Dan is de depressiviteit een tijdelijke stemmingsverandering, die meestal iets te maken heeft met een nare gebeurtenis, tegenslag, een verloren liefde of een andere baan.
Geen emoties meer
De mate waarin u nog emoties kunt voelen en tonen en uw stemming nog reageert op de omstandigheden, bepaalt of en in welke mate u depressief bent. Mocht er bij u sprake zijn van een depressie dan kan het zijn dat uw gevoelens vlak zijn of overwegend negatief. U voelt niets. U voelt geen vreugde, geen verdriet. Het enige wat u weet is dat u somber bent en dat de wereld eruit ziet als één groot zwart gat. Een depressie is leegte, alsof je in een vacuüm leeft. Iemand met een matige of lichte depressie is nog wel in staat om zijn stemming te laten beïnvloeden door dingen te doen die hem normaal gesproken opvrolijken. Een rondje fietsen met de hond, een vriend opbellen, bezoek ontvangen. Hij weet dat zijn stemming op die omstandigheden reageert.
Iemand die ernstig depressief is, reageert niet meer op dergelijke voorvallen. Niet alleen de leuke maar ook de minder leuke of zelfs nare gebeurtenissen doen hem weinig tot niets. De depressie staat als het ware de invloed van de levensomstandigheden in de weg. Vooral voor de omgeving is dat extra moeilijk: je zou iemand wel willen helpen maar het lijkt wel of het hem helemaal niet meer raakt.
Welke invloed heeft depressie op uw dagelijkse leven?
> 56% van de ondervraagden zegt dat depressie belemmert bij het werk en het huishouden;
> 34% vindt dat het contact met familie en vrienden is verstoord;
> 28% vindt de relatie met de partner verslechtert;
> 15% zegt dat de opvoeding van en omgang met kinderen wordt bemoeilijkt.
NIPO 1997 – Tijdschrift voor Psychiatrie
Symptomen van een depressie
Wanneer is er sprake van een depressie?
De belangrijkste symptomen van een depressie zijn de twee eerder genoemde duidelijke kernsymptomen:
> sombere stemming
> verlies van interesse en plezier
We spreken van een depressie als één van deze twee verschijnselen en minimaal drie van de volgende symptomen gedurende een langere periode (minstens twee weken) duidelijk aanwezig zijn.
> Schuldgevoelens of gevoelens van waardeloosheid
> Slaapstoornissen of slaapproblemen
> Geen eetlust of juist veel zin om te eten; ongewenste gewichtsverandering
> Energieverlies, grote vermoeidheid
> Concentratieproblemen of besluiteloosheid
> Rusteloosheid of juist grote traagheid
> Terugkerende gedachten aan de dood of aan zelfdoding
Bovendien dient er sprake te zijn van een verstoring van het dagelijks functioneren thuis, op het werk of in de sociale contacten. Deze symptomen verschillen per individu en bepalen mede de aard en het verloop van de depressie. Daarnaast kan er een veelheid aan andere verschijnselen optreden die vaak met bovenstaande symptomen te maken hebben en die ook kunnen wijzen op een depressie.
Dat zijn: lichamelijke klachten of overmatig bezorgd zijn over de eigen gezondheid (hypochondrie), ´s ochtends geradbraakt opstaan maar tegen de avond opbloeien, dwangverschijnselen, piekeren, geen plannen meer hebben, geen zin in vrijen, angstig zijn, gevoelens van machteloosheid en wanhoop.[/vc_column_text][vc_column_text el_id=”oorzaken-depressie”]
Oorzaken van een depressie
Depressie komt voor in alle soorten en maten. Geen depressie is gelijk aan de andere. Omdat geen individu gelijk is aan de ander, en omdat bij ieder mens de oorzaak van zijn depressie ergens anders ligt.
Allereerst is er onderscheid te maken tussen een lichte, matige, ernstige en diepe depressie. Een depressie kan kort duren (een paar weken), lang (maanden) of chronisch zijn (minstens twee jaar). Een depressie kan éénmalig zijn of terugkeren en depressieve periodes kunnen afgewisseld worden door manische fasen, waarin het leven door een roze bril wordt gezien en de patiënt weinig verantwoordelijkheidsgevoel kent.
De psychiatrie deelt depressies in naar oorzaken:
> een lichamelijke stemmingsstoornis, ten gevolge van een lichamelijke oorzaak
> de aanpassingsstoornis, ten gevolge van een reactie op een ingrijpende gebeurtenis
> een stemmingsstoornis: wanneer het niet duidelijk is wat de oorzaak is, spreekt de psychiatrie simpelweg van een stemmingsstoornis. Deze laatste stoornis is weer onderverdeeld in soorten, die iets zeggen over het verloop van een depressie.
Het natuurlijke verloop
De meeste depressies gaan vanzelf over. Als er niet wordt ingegrepen in het natuurlijke verloop duren matige depressies enkele weken tot enkele maanden. Ernstige of extreme depressies duren enkele maanden, sommige wel langer dan een half jaar. Een chronische depressie kan jaren duren. Er zijn mensen die een aanzienlijk deel van hun leven aan een depressie lijden.
Bij ongeveer de helft van de patiënten komt een depressie terug, soms pas jaren later. Een depressie kan zelfs meerdere malen terugkeren. Het spreekt vanzelf dat ingrijpen in dat natuurlijke proces dan veel onnodig leed kan voorkomen. Niet alleen berokkent de depressie de patiënt zelf veel leed, ook zijn omgeving blijkt er veel moeite mee te hebben de juiste houding te vinden en ondervindt daarvan veel verdriet.
Daarnaast is het gevaar voor zelfdoding niet denkbeeldig: jaarlijks maken te veel mensen in depressieve toestand een einde aan hun leven.
Tijdig herkennen van symptomen
Een groot probleem is dat veel patiënten nooit of pas na lange tijd voor hun depressie behandeld worden. Uit onderzoek blijkt dat men gemiddeld meer dan drie maanden met depressieve klachten rondloopt voordat men ermee naar een dokter gaat. Veel patiënten lijken zich te schamen en zouden nog liever een gebroken been hebben dan een depressie (‘dat zie je tenminste’). Toch is het tijdig herkennen van de symptomen en toegeven dat er sprake is van een depressie heel belangrijk. Het kan het lijden van de patiënt aanmerkelijk bekorten.
Altijd meerdere oorzaken
Een depressie heeft altijd meerdere oorzaken, ze verschillen van mens tot mens en ze hebben onderling op elkaar een wisselwerking. Erfelijkheid, biologische factoren, de invloed van de omgeving, persoonlijkheidsstructuur, maar ook belangrijke gebeurtenissen in het leven, een groot verlies of een ernstige ziekte kunnen allemaal op een gegeven moment verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van een depressie. Alléén zullen ze niet gauw een depressie uitlokken, maar in samenhang met elkaar wel.
Endogeen en exogeen
Depressies kunnen je zomaar bespringen, zonder een aanwijsbare oorzaak, ze worden dan endogeen genoemd, ‘van binnen uit’. Bij exogene depressies – van buiten af – ligt de oorzaak wel bij een externe gebeurtenis. Meestal spelen beide mogelijke oorzaken een rol: iedere depressie heeft wel iets endogeen en wordt aangewakkerd door een externe gebeurtenis.
Erfelijkheid en aanleg
Een aanleg voor het ontwikkelen van een depressie kan aanwezig zijn. Somber is iedereen wel eens, maar bij de ene persoon ontwikkelt zich dat tot een echte depressie, terwijl de ander zijn neerslachtige gevoelens al snel te boven komt. Sommigen maken zelfs meerdere depressies in hun leven door, en anderen helemaal nooit. Hoe komt dat? Aangetoond is dat erfelijkheid in bepaalde gevallen een belangrijke rol speelt. Personen bij wie in de eerste graad (de ouders) depressies voorkomen hebben zelf een tweemaal grotere kans dan normaal op een depressie. Het belang van erfelijkheid lijkt af te nemen naarmate men ouder wordt. Van nature zwaar op de hand zijn, gauw uit het lood geslagen zijn, problemen niet de baas kunnen, zijn allemaal zaken die een persoon extra gevoelig maken voor een verstoring van het psychisch evenwicht.
Lichamelijke factoren
In de hersenen zijn bepaalde stoffen verantwoordelijk voor de stemming en het humeur. De belangrijkste zijn noradrenaline en serotonine. Aangetoond is dat een te laag serotonine- en noradrenaline niveau de stemming verslechtert en de eetlust en zin in seks doet afnemen. Je bewegingen worden trager, het spreken gaat langzamer, het gevoel van eigenwaarde verdwijnt en je vindt jezelf waardeloos. Je leven is één grote puinhoop en iedereen weet het. Serotonine en noradrenaline zijn zogenaamde neurotransmitters – boodschappers- van de hersenen. Ze geven elektrische prikkels door van de ene zenuwcel naar de andere. Die signalen veroorzaken op zich weer allerlei reacties in het zenuwstelsel die invloed hebben op gevoel, gedrag en gedachten. Er kan van alles misgaan bij de overdracht van de boodschap. Te weinig neurotransmitters, een te korte aanwezigheid ervan op de juiste plek, overbelaste zenuwcellen – bijvoorbeeld door stress – kunnen er de oorzaak van zijn dat de neurotransmitters hun werk niet goed kunnen doen. Inmiddels is aangetoond dat er een duidelijk verschil is in de hoeveelheid neurotransmitters tussen depressieve en niet-depressieve personen. Toch is het geheim en de werking van deze stoffen nog niet helemaal ontrafeld. Dus is de invloed van de neurotransmitters op onze stemming voor een deel nog theorie. Ook de invloed die hormonen en dan met name de bijnierschorshormonen en de hersenhormonen op depressiviteit zouden kunnen hebben wordt nog onderzocht. Bepaalde medicijnen kunnen ook de stemming beïnvloeden, zowel in gunstige als in ongunstige zin. Tenslotte zou een niet goed afgestelde biologische klok, die het slaap-waakritme regelt, oorzaak kunnen zijn van het ontstaan van een depressie.
Ziekten
Een plotselinge ziekte, die al dan niet chronisch wordt, kan eveneens een depressie uitlokken. Uit studies blijkt dat het omgaan met min of meer onomkeerbare zaken zoals slechter kunnen horen en zien, problemen met het lopen, pijn, incontinentie en concentratieproblemen, moeilijkheden veroorzaakt. Vooral ouderen raken daardoor nogal eens gedeprimeerd. Sombere vooruitzichten, het plotselinge besef dat het leven eindig is, een grotere afhankelijkheid, de wetenschap ‘nooit meer de oude’ te worden, allerlei bezigheden die plezierig zijn, zoals breien, lezen, handwerken en puzzelen niet meer te kunnen doen, spelen die somberheid behoorlijk in de kaart. Ouderen vormen een extra problematische groep omdat hun depressie vaak gezien wordt als iets onvermijdelijks dat bij het ouder worden hoort, net als die andere –lichamelijke– problemen. Daardoor wordt hun depressie vaak niet, laat of onvoldoende behandeld. Terwijl depressies, ook bij ouderen, heel goed behandeld kunnen worden. Er zijn ziekten die zelf stemmingsstoornissen kunnen veroorzaken, zoals de ziekte van Parkinson, een hersenbloeding of herseninfarct, suikerziekte, bepaalde vormen van kanker en schildklierstoornissen.
Invloed van de omgeving
Een verbroken relatie, echtscheiding of overlijden van een geliefde, een baan waarin je niet lekker zit, de overgang, de geboorte van een baby, een verhuizing. Dit zijn allerlei gebeurtenissen in het leven van een mens kunnen leiden tot depressiviteit of depressie. Bij ouderen ontstaat vaak een depressie nadat de partner is overleden of wanneer een ernstige ziekte wordt geconstateerd. Zo’n ingrijpende en ontregelende gebeurtenis noemen we een life-event. Juist bij dit soort gebeurtenissen is het van belang gevoelens van boosheid en verdriet direct te uiten naar de omgeving. Dit lukt echter niet altijd. Ook het sociale netwerk kan bij iemand op een bepaald moment verantwoordelijk zijn voor het uitlokken van een depressie. De zorg voor een gehandicapt kind of een depressieve partner kunnen je eveneens kwetsbaar maken voor een depressie. Maar ook de manier waarop de omgeving met jouw somberheid omspringt kan een cruciale rol spelen in het uitlokken van een depressie: Kom op, wat heb jij nou om somber over te zijn? Kijk eens wat je allemaal hebt! Het bagatelliseren, maar ook een overbezorgde houding, vijandigheid of kritiek kunnen iemand de grond in boren en opzadelen met schuldgevoel.
Wat was volgens u de oorzaak van uw depressie?
Volgens 27% van de ondervraagden zijn onverwerkte gevoelens en niet logische gedachten oorzaak van hun depressie; 14% schrijft de depressie toe aan lichamelijke ziekte, pijn, een ongeval; 28% van de mannen meent dat problemen op het werk of de carrière de oorzaak zijn; NIPO, 1997
Onverwerkt verleden
Soms blijkt het nodig te zijn de oorzaak van de depressie iets verder in het verleden te zoeken. Sommige psychiaters zijn er voorstander van om uit te zoeken of de oorzaak van een depressie inderdaad in het verleden ligt. Het valt niet te ontkennen dat ervaringen in de jeugd van invloed zijn op de latere levenshouding. Het kan zijn dat de dood van een van de ouders, hun echtscheiding, een dominante vader, seksueel misbruik, incest of andere jeugdtrauma’s indrukken zijn die nooit volledig zijn verwerkt. Zij kunnen na een ingrijpende gebeurtenis in het latere leven plotseling ook een rol gaan spelen en mede verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van een depressie. Neem bijvoorbeeld de eigen echtscheiding. Het kan een opluchting zijn dat er een einde aan een slechte relatie komt. Maar tegelijkertijd herinnering aan de emoties rond de scheiding van de ouders haarscherp naar voren brengen. Hierdoor kunnen allerlei negatieve gevoelens, waaronder schuld, de overhand kunnen krijgen. Zie je wel, mijn ouders hielden het ook al niet meer met elkaar uit, wat mijn ouders mij aandeden doe ik nu ook mijn kinderen aan.
Vrouwen en depressie, zijn het de hormonen?
Uit wetenschappelijk onderzoek naar het vóórkomen van depressie blijkt dat tweemaal zoveel vrouwen als mannen lijden aan een depressie. Hoe zit het nu met dat cijfer van tweemaal zoveel depressieve vrouwen als mannen? Vermoedelijk ligt de waarheid hiervan in het midden. Vrouwelijke hormonen kunnen inderdaad een emotionele instabiliteit veroorzaken. Daarnaast praten vrouwen makkelijker over hun gevoelens, ook met de huisarts. Hierdoor worden depressieve klachten eerder door de huisarts opgemerkt.[/vc_column_text][vc_column_text el_id=”hoe-depressie-behandelen”]
Hoe is een depressie te behandelen?
Met de juiste behandeling herstellen tot 80% van de depressies. Maar wat is de juiste behandeling? Dat blijkt niet altijd makkelijk te zijn. Dat komt natuurlijk omdat iedere depressie anders is en ook andere oorzaken heeft. Een depressie kent talrijke variaties en vele aspecten. Veel is afhankelijk van de individuele oorzaak en de manier waarop iemand op zijn depressie reageert. Behandeling is dan ook altijd het samen met de hulpverlener zoeken naar de juiste methode. En dat kan enige tijd duren.
Praten, pillen of beide
Praten met familie, vrienden, maatschappelijk werker, de huisarts, psychiater of psychotherapeut kan bijdragen aan herstel of zelfs voor herstel zorgen. Veel lichte depressies zijn al gebaat bij aandacht, begrip en steun. Wie er samen met familie, vrienden en misschien de huisarts of maatschappelijk werk uitkomt, heeft geen psychiater of psychotherapeut nodig.
Heeft praten alléén niet het gewenste effect, dan komt mogelijk de combinatie met medicijnen, antidepressiva genaamd, in beeld. Deze behandeling kan door de huisarts gedaan worden, of door de psychiater. Op dit moment wordt die combinatie, praten en pillen, nog steeds als de meest effectieve behandeling van depressies gezien. Medicijnen om de stemming te verbeteren en psychotherapie om de achterliggende oorzaak boven tafel te krijgen en bespreekbaar te maken.
Medicijnen hebben het meeste effect bij matige en ernstige depressies. Bij lichte depressies wordt gestart met alleen praten, als dat niet voldoende helpt volgt de combinatie met pillen. Bij zwaardere depressies wordt meestal gestart met medicijnen.
Psychotherapeut
De psychotherapeut kan de ziekte op verschillende manieren benaderen en daarvoor een bepaalde behandeling kiezen. Hij heeft een aantal methoden ter beschikking waarmee de depressieve persoon geholpen kan worden.
Gedragstherapie
Eén van die methoden is het aanleren van ander gedrag: de gedragstherapie. Deze methode gaat ervan uit dat iemand die depressief is alleen nog maar de dingen doet die hij moet doen en niet meer toekomt aan datgene wat hij wil doen. Zaken die hij werkelijk leuk vindt zijn op die manier helemaal uit het leven verdwenen. Gedragstherapie leert mensen die bezigheden weer op te pakken die zij plezierig vinden. De therapeut gaat samen met de patiënt na waaraan hij vroeger zoveel plezier of genoegen beleefde. Dit kan door hem een dagboekje te laten bijhouden waarin hij niet alleen opschrijft wat hij gedaan heeft maar ook hoe hij zich bij die activiteiten voelde. Zo ontdekt hij al gauw dat er momenten zijn waarop hij zich duidelijk beter voelde. Aan die momenten kan worden gewerkt. Zo kan bijvoorbeeld uit het dagboekje blijken dat de stemming aanmerkelijk verbeterde nadat er contact is geweest met de familie. Dan wordt aan het intensiveren van dergelijke contacten meer aandacht besteed. Ook zal de therapeut samen met de patiënt een dag- en weekplanning maken waarin geleidelijk steeds meer activiteiten worden opgenomen die hij plezierig vindt.
Cognitieve therapie
Een andere vorm van therapie is de zogenaamde cognitieve therapie. Hierbij gaat de therapeut uit van het denken van de patiënt. Deze moet een ander denkpatroon aanleren.
Depressieve mensen hebben vaker dan anderen negatieve gedachten die hun geluk behoorlijk in de weg kunnen staan. Samen met de patiënt probeert de therapeut erachter te komen hoe iemand over zichzelf, zijn toekomst, de rest van de wereld denkt.
Negatieve gedachten belemmeren in ernstige mate het contact met anderen. (´Ze houden niet van me, ik ben lelijk, onaardig, lastig´). Mensen bij wie de stemming omslaat zoeken daar altijd een verklaring voor: ´zie je wel, ze belt me niet terug, want ze vindt me de moeite niet waard´. Dat leidt weer tot meer somberheid en een rotgevoel. Veel negatieve gedachten gaan volkomen automatisch, zonder dat iemand er veel moeite voor hoeft te doen. Ze zijn ook vaak niet te stoppen.
Depressieve mensen maken als het ware veel denkfouten: denken heel zwart-wit, zien alleen de negatieve kant ergens van in, menen zeker te weten wat zich in de gedachten van anderen afspeelt, verwarren emoties met feiten (´ik voel me mislukt dus ben ik ook mislukt´) en denken dat hun neerslachtigheid nooit over zal gaan. Door samen met de therapeut die negatieve gedachten op te sporen en te relativeren (´ze weet misschien niet eens meer dat je haar gebeld hebt, probeer het nog een keertje´) leert de patiënt geleidelijk anders te denken. En anders denken zal uiteindelijk leiden tot anders handelen en voelen.
Terug naar vroeger
Soms kan een niet verwerkte gebeurtenis in de jeugd oorzaak zijn van het ontstaan van een depressie. Psychoanalyse, cognitieve gedragstherapie, of groeps-, relatie- of gezinstherapie kunnen dergelijke weggestopte gevoelens blootleggen. Het ontdekken van die oorzaak en het oplossen van dat probleem kan herstel bevorderen en voorkomen dat de depressie terugkeert. Dat geldt overigens ook voor andere oorzaken die minder ver in het verleden liggen. Weten wat de oorzaak is van je depressie voorziet je in feite van de wapens om een volgende depressie beter zelf- en in een vroeger stadium- te bestrijden.
Medicijnen
Medicijnen die de stemmingsstoornis opheffen heten antidepressiva. Bij een depressie schrijft de dokter soms ook nog wel andere middelen voor, bijvoorbeeld tegen angsten, rusteloosheid en slaapproblemen. Het geven van antidepressiva berust op de gedachte dat bij een depressie de werking van de neurotransmitters op de één of andere manier verstoord is. Of dit nu de oorzaak is of het gevolg van de depressie, maakt daarbij niet uit. Zeker is dat antidepressiva in staat zijn de sombere stemming te verlichten.
Praat met iemand
Herken je veel dingen of denk je dat je een depressie hebt? Loop niet te lang met klachten rond en praat met iemand. Je bent absoluut niet de enige en er zijn erg veel instanties en mensen die jou kunnen en willen helpen. Voor meer informatie en hulp kan je contact opnemen met onderstaande instanties.
> 113 Depressie hulp
> Depressie Vereniging hulp vragen
> Depressie.nl – voor vragen en een overzicht van vestigingen bij jou in de buurt.